چگونه علایق تحصیلی خود را بشناسیم؟

لحظات انتخاب، لحظاتي حساس هستند؛ چرا که با تصميم­گيري درباره‌ روش يا موضوعي خاص، فرد سرنوشت خود را رقم مي‌زند.عوامل متعددي بر انتخاب رشته دانشگاهي افراد تاثير مي‌گذارند. بعضي از اين عوامل به فرد و برخي ديگر به جامعه برمي‌گردند؛ در اين ميان، از آنجا که دانش­آموز در اين دوره پس از انتخاب رشته، شروع به ساختن سرنوشت خود مي­کند و آينده خود را طرح­ريزي مي­کند، انگيزه براي تلاش و فعاليت از اهميت ويژه­اي برخوردار است. دانش­آموزي که به رشته­اش علاقه دارد و تصوير نسبتاً روشني از آينده شغلي خود دارد، انگيزه بيشتري نسبت به دانش­آموزي که بدون علاقه و اطلاع، با اجبار و تحميل، رشته­اي را مي­خواند خواهد داشت. دانش­آموز بايد با استفاده از منابع آگاهي و شناخت شامل کمک گرفتن از مشاور، معلمان، والدين،کتاب­ها و ديگر منابع در قالب روش علمي، اطلاعات کافي را در اين زمينه جمع­آوري کند و استعداد و علايق واقعي خود را با مشورت مشاور يا والدين بيشتر بشناسد و جهت­گيري شغلي خود را معلوم نمايد و سپس به انتخاب رشته بپردازد.

علاقه، منبع انرژي ما در رسيدن به هدف يا اهدافي است که از يک رشته خاص دنبال مي­کنيم. همچنين علاقه، يکي از مهم­ترين معيارهاي انتخاب رشته است و هيچ کس غير از داوطلب نسبت به شناخت علايق خود آگاه نيست و ساير منابع براي وي در واقع نقش مشورتي و شناخت بيشتر دارند؛ زيرا اين عامل، فرد را در رسيدن به اهداف بلندمدت در آينده هدايت و ياري مي­کند. توصيه مي­شود چنانچه داوطلبان به رشته­اي علاقه ندارند، تنها به خاطر فشار محيط و عوامل بيروني، از جمله کسب شهرت و اعتبار، آن را اصلاً انتخاب نکنند؛ زيرا مطميناً در آن رشته موفق نخواهند شد؛ بنابراين، «مي­بايست رشته­اي را انتخاب کنيد که به آن علاقه داشته باشيد.» اين جمله از مهم­ترين و درست­ترين معيارها براي انتخاب رشته به شمار مي­رود؛ اما بايد توجه داشت در صورتي علاقه به رشته مي­تواند فرد را در انتخاب رشته صحيح ياري کند که از رشته­هاي تحصيلي و مراکز آموزشي آگاهي و شناخت کامل داشته باشد. شناخت و آگاهي داشتن از رشته تحصيلي، سبب ايجاد انگيزه در فرد مي­شود. بعضي افراد نسبت به رشته­ها و دانشگاه­هايي ابراز علاقه مي­کنند، ولي وقتي در آن رشته يا دانشگاه موردنظر مشغول به تحصيل مي­شوند، احساس مي­کنند که در انتخاب خود دچار اشتباه شده­اند. دليل اين امر، نداشتن اطلاع و آگاهي مناسب از رشته­هاي تحصيلي و مراکز آموزشي است.

همچنين در راستاي توجه به علاقه در انتخاب رشته، سؤال­هاي زيادي مانند نمونه­هاي زير در ذهن ايجاد مي­شود:

- علاقه مهم‌تر است يا بازار کار آن رشته؟

-بين اين دانشگاه و رشته‌اي که به آن علاقه ندارم و آن دانشگاه و رشته‌اي که به آن علاقه دارم، کدام را انتخاب کنم؟ حتي به فرض شهرت و اعتبار اين دانشگاه در ميان اقوام ، آشنايان و جامعه!

- آيا مرور زمان، علاقه را به همراه مي‌آورد؟

- آيا رشته مورد علاقه برابر است با درآمد بيشتر؟

و سؤال­هاي ديگري از اين دست که همه و همه به علاقه و هدف اصلي فرد از انتخاب رشته ،دانشگاه و اصولاً ادامه تحصيل در مقطع تحصيلات عالي در رشته­اي خاص برمي­گردد.

براي پاسخ به اين پرسش­ها، طبيعتاً مي­بايست به سؤال اصلي جواب مناسبي داد: اينکه در زندگي به چه چيز علاقه داريد؟ مساله اينجاست که علاقه در حال تغيير دايم است، و همان طوري که علايق گذشته ما با علايق امروزمان متفاوتند، اين علايق با علايق 10 سال آينده ما نيز متفاوت خواهد بود؛ بنابراين، سؤال را مي­بايست اين گونه مطرح کرد: به چه چيزي علاقه خواهم داشت؟ آيا علاقه­اي که در گذشته داشته­ام، اکنون نيز دارم و با اطمينان مي­توانم بگويم که در آينده هم آن علاقه را خواهم داشت؟

علاقه‌ام را چطور کشف کنم؟

آشکارسازي استعدادهاوعلاقه­هابااستفاده ازراه وروش­هاي زيرمقدوراست:

- استفادهازيافته­هاي معلما ن ومشاوران

- مراجعه به مشاهدات افراددوستان نزديک در ارتباط باماوکارهاي دلخواهمان؛

-   ارزيابي ازخود بابررسي ومطالعه کارهايي که ازکودکي تا­کنون باعلاقه وتوانايي انجام داده وازانجامش انشادشده_­ايم؛

- شرکت درآزمون_­هاي سازمان_­هاومراکزمشاوره ومتخصص دراين زمينه.

-براي تشخيص درست استعدادهاوعلاقه­هابهتر است که روش­هاي متعددي رابهکارگيريم وحاصل آنهارابا هم بسنجيم؛

توجه کنيد که هر تيپ شخصيتي، مناسب يک مجموعه از رشته­ها هستند. اگر شخصيتي برونگرا داريد، از بحث کردن و کار گروهي لذت مي­بريد، يک جا بند نمي­شويد، حوصله انجام کارهاي تکراري و جزيي را نداريد، کل­نگر هستيد و چندان اهميتي به جزييات نمي­دهيد، بعضي از رشته­ها براي شما مناسب نخواهند بود؛ ولي برعکس، چنانچه مي­توانيد ساعت­ها يک گوشه بنشينيد، روي يک موضوع جزيي تمرکز کنيد، و از حل کردن مسايل رياضي لذت مي­بريد، شايد در رشته­اي متفاوت بتوانيد دوام بياوريد يا حتي موفق شويد.

خود سنجي از علايق مبتني بر نوع­شناسي شخصيت خود و همخواني تحصيلات با تيپ شخصيتي سايرين باعث رضايت و موفقيت افراد مي‌شود؛ بنابراين، يکي از گام‌هايي که يک فرد به عنوان گام اول بايد در ارتباط با شناخت ويژگي‌هاي فردي خود طي کند، خودسنجي از علايق مبتني بر نوع شخصيت است.

در واقع در اين مرحله، فرد بايد به اين سؤال­ها پاسخ دهد: به تحصيل در چه رشته‌اي علاقه­مند است؟چه نوع از مشاغل يا حرفه‌ها وي را جذب مي‌کند؟ آيا به رشته‌اي که تحصيل در آن به شغلي که متضمن معاشرت با ديگران باشد منجر مي­شود، علاقه­مند است و يا کارهاي از پيش تعيين شده و روزمره را دوست‌ دارد؟

توجه به علايق، بويژه در سنين نوجواني و در زمان انتخاب رشته تحصيلي، بسيار مهم و تعيين­کننده است. برخي از روان­شناسان معتقدند که هر فرد با توجه به تفاوت‌هاي فردي در علايق و رجحان‌هايش، با نوع خاصي از رشته‌هاي دانشگاهي، و به تبع آن، مشاغل، سازگار است؛ بنابراين،‌ افراد با تحصيل در رشته‌اي که با تيپ شخصيتي و علايق آنها همخواني داشته باشد، راضي و موفق خواهند بود. گفتني است که حداقل شش تيپ شخصيتي واقع گرا، جست و جوگرا، هنري، اجتماعي، متهور و قراردادي را از ديدگاه روان شناسي و مطابق با علايق فرد مي‌توان برشمرد.

براي ارزيابي علايق و رغبت­ها پرسشنامه­هاي استاندارد روانشناختي نيز وجود دارد. آگاهي از انواع مختلف علايق مي­توانند در انتخاب رشته تحصيلي کمک­کننده باشد. رغبت­ها و علايق را مي­توان به شيوه زير تقسيم­بندي کرد:

1- رغبت علمي: نشان­دهنده کشف حقايق و درک واقعيات جديد است. تحصيل در رشته­هايي همچون علوم­پايه و علوم­پزشکي مستلزم داشتن علاقه علمي است.

2- رغبت هنري: اين نيرو بيشتر در افرادي يافت مي­شود که به خلق آثار هنري مي­پردازند و به رشته­هاي گروه هنر و معماري روي مي­آورند.

3- رغبت ادبي: رغبت فرد به نوشتن، نظم و نثر و بررسي ادبيات و شعر را بيان مي­کند.

4- رغبت به خدمات اجتماعي: تمايل فرد به کمک­رساني يا حل مشکلات مردم را بيان مي­نمايد. انتخاب رشته­هايي همانند مددکاري اجتماعي، پرستاري، علوم­پزشکي، روان­شناسي، مشاوره، حقوق و رشته­هاي حوزه آموزش، بيشتر به اين تمايل برمي­گردد.

5- علاقه به محاسبات و کار با اعداد و ارقام: حضور موفق در گرايش­هاي مختلف رشته رياضي، مهندسي، حسابداري، بانکداري و اقتصاد، بستگي به ميزان علاقه شما در کار کردن با اعداد و ارقام دارد.

6- رغبت به کار در فضاي باز: موفقيت در رشته­هايي همانند تربيت­بدني، نقشه­برداري، مهندسي کشاورزي و جنگلداري تا حدود زيادي به وجود اين نوع علاقه در فرد بستگي دارد.

7- رغبت مکانيکي-صنعتي: اين رغبت بيشتر از ويژگي­هايي همچون صحت و دقت در حرکت، آگاهي از روش کار با ابزارها، مهارت و استدلال منطقي تشکيل شده است. از جمله رشته­هايي که موفقيت در آنها به وجود اين نوع رغبت بستگي دارد، رشته­هاي فني و مهندسي، دندانپزشکي، علوم آزمايشگاهي و… هستند.

نتايج تحقيقات مختلف نشان مي دهد که هر چه سن فرد بالاتر مي­رود، رغبت، هوش و استعداد وي را نيز تحت تاثير قرار مي­دهد؛ به طوري که اگر فردي انگيزه کاذبي در انتخاب رشته داشته باشد، علايق وي نيز به طور کاذب تغيير خواهد يافت؛ به عنوان مثال، فردي ممکن است در اثر القاي ديگران نسبت به يک رشته خاص به صورت کاذب علاقه­مند شود و آن را براي ادامه تحصيل انتخاب کند؛ ولي حين تحصيل يا حتي پس از فارغ­التحصيلي متوجه شود که آن رشته با روحيات او منطبق نيست. همين امر، علاوه بر اينکه هزينه­هاي مستقيم و غيرمستقيمي را به فرد و خانواده وي تحميل مي­کند، جامعه را نيز به همين صورت تحت تاثير قرار مي­دهد. افت تحصيلي، مسايل و مشکلات روحي و رواني در حين تحصيل و تلاش براي اشتغال در حوزه­هايي غير از حوزه تخصصي و عواقب و پيامدهاي بعدي اين امر، آثار يک چنين انتخاب­هايي هستند. متاسفانه در جامعه ما، در اثر باورهاي غلط بعضي از افراد، علاقه­مندي کاذبي نسبت به رشته­هايي همانند علوم­پزشکي، مهندسي، حقوق و … وجود دارد. بر اساس شواهد موجود در مراکز مشاوره، يکي از مهم­ترين مسايلي که براي دانشجويان مشکلات روحي مختلفي ايجاد مي­کند، نداشتن علاقه به رشته تحصيلي است که عمدتاً به عدم آشنايي آنها در زمان انتخاب رشته با رشته يا رشته­هاي انتخابي آنها برمي­گردد. اگر رشته تحصيلي بر علايق و رغبت­هاي واقعي فرد منطبق نباشد، دانشگاه، علاوه بر اينکه نمي­تواند موجب القاي فکري و شخصيتي در وي شود، باعث خستگي روحي و جسمي او نيز مي­شود. ميل و علاقه در هر کار سبب مي­شود که شخص با انرژي بيشتري فعاليت کند. بسياري از دانشجويان به خاطر آنکه به رشته تحصيلي خود علاقه نداشته‌اند، ترک تحصيل کرده و تعدادي ديگر نيز نتوانسته‌اند در رشته خود موفق باشند....